سیره فردی و اجتماعی امام محمدباقر (علیه‌السلام)

خدیجه بنام،* نوروز امینی**

 چکیده

هر انسانی، برای رسیدن به هر مرتبه‌ای از کمال، نیازمند الگویی است تا به تأسی از او، راه پرپیچ و خم کمال را طی کند و به سرمنزل مقصود، که همان رضوان الهی است، نائل شود. به گواهی قرآن، روایات و تاریخ، در میان انسان‌های همه اعصار و امصار، پیامبر اسلام و خاندانش، کامل‌ترین، جامع‌ترین و بهترین الگو برای انسان‌ها هستند. بنابراین، شایسته است که هر یک از مسلمان، به ویژه شیعیان، که بر اساس محتوای بسیاری از روایات، تنها مصداق فرقه ناجیه معرفی‌شده‌اند، در شناسایی این الگوها و پیروی از آن‌ها کوشا باشند. این نوشتار، با جستار در زندگانی امام باقر (علیه ‌السلام) در پی کشف اصول، مبانی و معیارهایی ثابت برای حیات طیبه است و در نهایت اصولی را در جنبه‌های فردی زندگی از قبیل اصل حفظ حدود الهی، اصل حریت و اصل عبودیت، و نیز اصولی را در جنبه‌های اجتماعی حیات ایشان از قبیل اصل رفق و مدارا، اصل تعاون و مواسات، اصل عدالت اجتماعی، اصل تکریم، اصل مساوات و اصل فضیلت کسب ‌و کار، شناسایی و معرفی نموده است.

واژگان کلیدی: امام باقر، سیره، منطق عملی، سیره اهل‌بیت، احادیث امام باقر.

متن کامل این مقاله را می‌توانید از اینجا دریافت کنید.

عوامل احیای تمدن اسلامی از دیدگاه مرحوم طالقانی

معصومه قنبرپور*

 چکیده

 فرهنگ و تمدن اسلامی مانند بسیاری از تمدن‌های دیگر در طول حیات خویش، دوره‌های افت و خیز متعددی را پشت سر گذاشته، ولی هرگز از میان نرفته است و با وجود سپری کردن دوره‌های ضعف و سستی، همواره جوشان، متحرک و زنده بوده است. منظور از احیای تمدن اسلامی، سخن از مباحثی است که موجب حیات و ماندگاری تمدن اسلامی می‌شود. در این میان مرحوم طالقانی عوامل احیای تمدن اسلامی را در امور فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بررسی نموده‌اند که از عوامل فرهنگی می‌توان به مواردی چون داشتن ایمان به خدا و قرار گرفتن در ولایت الهی، عدالت‌خواهی و جلوگیری از ایجاد فاصله طبقاتی، لزوم مشورت در کارها، اشاعه فرهنگ صبر و گسترش تربیت اسلامی؛ و از عوامل سیاسی می‌توان به لزوم بیداری و هشیاری مسلمانان، لزوم رهبری، مبارزه با استعمار و مبارزه با صهیونیسم اشاره نمود. از عوامل اقتصادی نیز می‌توان به پرهیز از رباخواری، گسترش احسان و نیکوکاری در جامعه، پرهیز از ثروت‌اندوزی اشاره نمود. این تحقیق که به صورت مروری و توصیفی انجام شده است، عوامل احیای تمدن اسلامی را، بیشتر از هر چیز در آثار مرحوم طالقانی جستجو نموده است.

 واژگان کلیدی: فرهنگ اسلامی، تمدن اسلامی، تکامل تمدن، احیای تمدن، انحطاط تمدن.

متن کامل این مقاله را می‌توانید از اینجا دریافت کنید.

بررسی مقوله‌ حب الهی از دیدگاه قرآن کریم

دکتر حسین خانی کلقای*

 چکیده

عشق و محبت از موضوعات پرطرفدار و یکی از عناصرتاثیرگذار در سیر و سلوک انسان است. این موضوع از دیدگاه‌های مختلف می‌تواند بررسی شود تا حقیقت امر روشن شود و حب حقیقی از علاقات مجازی تشخیص داده شود تا انسان، در این حرکت پرجاذبه به بیراهه نرود. مفهوم محبت وقتی به خداوند اضافه می‌شود، پیچیده‌تر می‌شود. برخی مفسران، حب خدا را به معنی شناخت عظمت او و اطاعت از او معنی کرده‌اند، در حالی علمایی چون طباطبایی معنای حقیقی را بر آن مترتب دانسته‌اند. محبت به دو نوع حبّ غریزی و فطری که در بیشتر موجودات وجود دارد، و حب اکتسابی که منظور از آن محبتی است که با حرکت در راه کمال حاصل می‌شود، تقسیم می‌شود. خداوند در قرآن، محبوبان خود را با کلمه «یحب» معرفی می‌کند؛ محبوبان خداوند عبارت‌اند از توابین، مطهرین، محسنین و ...، محرومان از محبت لایزال الهی نیز با کلمه «لایحب» یاد شده‌اند. اینان کسانی هستند که با دوری از صراط مستقیم، از رحمت بی‌انتهای الهی دور می‌شوند و با اوصافی چون کافران، متکبران، اسراف‌گران و ... توصیف می‌شوند.

کلید واژگان: محبت، حبّ الهی، محبت در قرآن، محبوبان خدا، محرومان از محبت الهی.

متن کامل این مقاله را می‌توانید از اینجا دریافت کنید.

تأثیرات منفی آفات سه‌گانه زبان (غیبت، تهمت و بهتان) بر زندگی اسلامی

اسماء بهارستانی،* معصومه پناهی**

 چکیده

یکی از مباحث مهم در اخلاق اسلامی که در قرآن و روایات بدان بسیار توجه شده، آفات اعضای بدن است. بر مبنای آموزه‌های قرآن و سنت، هر یک از اعضای بدن، در کنار منافعی که برای صاحب خود دارند، در صورت بهره‌برداری نادرست، مضاری نیز برای فرد می‌توانند داشته باشند. در این میان زبان یکی از اعضایی است که به دلیل کاربست فراوانش در زندگی، لغزش‌های بیشتری نیز دارد و آفت‌های بیشتری را می‌تواند متوجه فرد سازد. این پژوهش، سه آفت مهم زبان یعنی غیبت، بهتان و تهمت را، که به نوعی با هم مرتبط هستند، از منظر قرآن و روایات مورد بررسی قرار داده و پس از تبیین حوزه معنایی این سه واژه و تفاوت‌های مفهومی میان آن‌ها، به بررسی آسیب‌های این سه گناه در زندگی اسلامی پرداخته و پیامدهای آن را تبیین نموده است.

واژگان کلیدی: غیبت، بهتان، تهمت، گناهان کبیره، آفات زبان.

متن کامل این مقاله را می‌توانید از اینجا دریافت کنید.

الگوی همزیستی اسلام و مسیحیت در رمان‌های تاریخی جرجی زیدان

دکتر عسگر بابازاده اقدم*

  چکیده

اصل همزیستی مسالمت‌آمیز میان ادیان، یکی از دستاوردهای جهان بشری و زمینه‌ساز زندگی آرام و به دور از تنش‌های متعدد است. صاحب‌نظران علوم مختلف از قبیل جامعه‌شناسی، دینی، ادبی و غیره برآنند تا این اصل را در حوزه‌های مختلف تبیین و تفسیر کنند. از جمله این افراد می‌توان به جرجی زیدان مسیحی، یکی از پیشگامان اصلی رمان تاریخی ادب عربی اشاره کرد؛ او با نگارش این داستان‌ها در کنار تعلیم تاریخ به عامه مردم، به نوعی میان دو دین مسیحیت و اسلام، همسویی و تعامل سازنده ایجاد کرده است. لذا نگارنده در این پژوهش بر آن شده است تا این پدیده را با رویکردی نظری و با استناد به منابع متعدد عرضه نماید.

واژگان کلیدی: همزیستی، جرجی زیدان، اسلام، مسیحیت.

متن کامل این مقاله را می‌توانید از اینجا دریافت کنید.

نظام حکومتی مهدوی (عجّ الله تعالی فرجه) در آیینه کلام امام باقر (علیه السّلام)

کوثر حلال‌خور،* نوروز امینی**

 چکیده
ظهور انسان کامل در همه ادیان، به ویژه در اسلام، اهمیتی والا دارد. جهان در انتظار برپایی مدینه‌ فاضله در پایان تاریخ است و زنده نگه داشتن روح انتظار در مؤمنان، از مهم‌ترین زمینه‌های برپایی حکومت فراگیر الهی است؛ چنان‌که ائمه شیعه، پیوسته با تبیین ابعاد نظام حکومتی مهدوی، چراغ امید را در دل مؤمنان زنده نگه می‌داشتند. امام باقر (علیه السلام) نیز در این راستا، گاه وضعیت کلی جهان را در آستانه ظهور ترسیم نموده و مسائلی مثل رواج استبداد، گسترش ناامیدی در ملت‌ها، گسترش فساد، فتنه‌ها و مرگ‌های ناگهانی را به عنوان شاخصه‌های کلی آخرالزمان معرفی کرده‌ و گاه وضعیت جهان را پس از برپایی حکومت مهدی به تصویر کشیده و اقدامات اصلاحی آن حضرت را در جنبه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تبیین نموده‌اند. در این پژوهش سیمای حکومت مهدوی را از دریچه کلام امام باقر (علیه السلام) به نظاره نشسته‌ایم. 

کلیدواژه‌ها: امام باقر، مهدویت، نظام حکومتی مهدوی، حکومت واحد جهانی.

متن کامل این مقاله را می‌توانید از اینجا دریافت کنید.

سخن مدیر مسئول

تعالی و پیشرفت هر جامعه به میزان تولید علم وابسته است و این مهم تنها با پژوهش و تحقیق حاصل می‌شود. از سوی دیگر یافتن راهکارهای حل مشکلات گوناگون موجود در ساحت زیست اجتماعی بشر نیز در گرو پژوهش و مطالعات عمیق در موضوعات گوناگون است. اگر بخواهیم افق‌های تازه‌ای از دانش و تجربه را برای آیندگان باز کنیم و جهان پیرامون و پدیده‌های آن را نقادانه و موشکافانه مطالعه کنیم، باز هم به پژوهش و تحقیق نیازمند خواهیم بود. در واقع کشف حقیقت، مطلوب تحقیق و پژوهش است و حقیقت‌یابی ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر جامعه‌ای به شمار می‌رود. بدون پژوهش هیچ امری از امور زندگی، نشاط و پویایی لازم را نخواهد داشت و اصولاً جامعه فاقد پژوهشگر و پرسشگر ،جامعه‌ای بی‌تحرک، ایستا و غیربالنده است. امروزه کشورهای توسعه‌یافته بیشترین سرمایه‌گذاری را در بخش پژوهش دارند و بخش در خور توجهی از تولید ناخالص ملی این کشورها به سرمایه‌گذاری در امر پژوهش اختصاص یافته است. متأسفانه کشور ما در این زمینه جایگاه مناسبی ندارد و پژوهش در کشور اسلامی ما ـ که دستور کتابش «فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ» (زمر/17و18) است و در جای‌جای قرآن عظیم‌الشأن موضوع تفکر، تدبر، تعقل، تحقیق و تذکر موج می‌زند ـ هنوز این امر بسیار مهم نهادینه نشده است؛ بودجه اختصاص یافته به این مهم در کشور ما، در مقایسه با سایر امور از جمله ورزش، هنر و سینما بسیار ناچیز است. این امر در کنار مقایسه میزان بودجه پژوهشی کشور با بودجه‌ پژوهشی کشورهای پیشرفته لزوم تدبیر عاجل مسئولان را بیش‌ از پیش ضروری می‌نماید. در کنار اختصاص بودجه‌های لازم، در زمینه نهادینه‌سازی و گسترش فرهنگ پژوهش نیز باید اقدامات جدی‌تری را پیش‌بینی و به انجام برسانیم. اینک که نخستین شماره از نشریه علمی ‌ـ تخصصی احسن‌الحدیث در اختیار اساتید، دانشجویان و فرهیخگان قرار می‌گیرد، نکاتی را یادآور می‌شود:

1ـ اساتید، دانشجویان و پژوهشگران باید در انتخاب موضوعات پژوهشی به نیازهای جامعه توجه کنند؛ به بیان دیگر پژوهش‌ها باید با بیانی ساده و روان، پاسخگوی نیازهای ما باشند و گرنه پیچیده کردن الفاظ و نوشتار دلیل بر علمی بودن آن نمی‌تواند باشد و گاه تقلید صرف از الگوهای نه چندان مطلوب غربی است. قرآن کریم ما را به بیان ساده دعوت می‌‌کند: «فَإِنَّمَا یَسَّرْنَاهُ بِلِسَانِکَ لِتُبَشِّرَ بِهِ الْمُتَّقِینَ» (مریم/97) سیره بزرگان ما نیز پاسخگویی به نیازهای جامعه به ساده‌ترین بیان ممکن بوده است.

2ـ یکی از لوازم کیفی شدن پژوهش‌ها، حمایت‌‌‌ جدی از پژوهش و پژوهشگر است و نخستین گام در این زمینه تخصیص بودجه پژوهشی مستقل و در خور است. مع‌الاسف تا کنون در دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم این مهم تحقق نیافته است؛ هر چند اقدامات مطلوب و در خور توجهی در دانشکده‌ها سامامن یافته است.

3ـ رسالت نخست نشریه احسن‌الحدیث تمهید مقدمات برای آسان‌سازی نشر فعالیت‌های تحقیقی و پژوهشی دانشجویان است تا از این طریق بتوانند گام‌های اولیه را در این راستا بردارند و در تحقیق و تألیف مقالات علمی و پژوهشی ورزیده شوند و به طور عملی وارد میدان پژوهش گردند.

4ـ ارتقای کیفی نشریه احسن‌الحدیث، همکاری اساتید محترم و اعضای هیئت علمی را می‌طلبد که امید است اساتید بزرگوار، در تمام دانشکده‌های علوم قرآنی و سایر دانشگاه‌های کشور، ضمن تشویق دانشجویان به پژوهش و تحقیق و تألیف مقالات علمی، خود نیز با آثار پژوهشی خود، دست‌اندرکاران نشریه را مدد نمایند تا نشریه، به طور منظم و با محتوایی شایسته، به مرحله نشر برسد و در آینده‌ای نزدیک حائز اعتبار علمی ‌ـ پژوهشی گردد.

در پایان ضمن سپاس از تلاش‌های همه دست‌اندرکاران و مشاوران علمی نشریه، توفیقات روزافزون ایشان را از درگاه خداوند منان خواستارم.

مدیر مسئول